حفاظت از منابع آب استان تهران از دیدگاه شاخص ردپای آب کشاورزی

سابقه و هدف: مدیریت مصرف آب شهرهای بزرگ در سال‌های اخیر به عنوان مباحث کلیدی در زمینه مدیریت منابع آب مطرح شده است. استان تهران با مرکزیت شهر تهران از نقاط اصلی مصرف آب در کشور ایران محسوب می‌شود. یکی از شاخص‌های مطرح برای بکارگیری مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز، شاخص ردپای آب است. در استان تهران، همچون سایر مناطق، کشاورزی از مهم‌ترین مصرف‌کنندگان آب محسوب می‌شود. به همین سبب این پژوهش با هدف محاسبه ردپای آب بخش کشاورزی استان تهران و تعیین مطلوب‌ترین شهرستان برای کاشت محصولات باغی و زراعی از منظر ردپای آب نگاشته شده است. مواد و روش‌ها: به منظور محاسبه ردپای آب محصولات کشاورزی، با استفاده از آمارنامه‌های ارائه شده توسط جهاد کشاورزی، شهرستان‌هایی از استان که بالاترین مقدار تولید و سطح زیر کشت را داشتند شناسایی گردید. در مرحله بعد اطلاعاتی نظیر نیاز آبی گیاهان از نرم‌افزار خانواده CropWat، عملکرد محصولات و پارامترهایی که در محاسبات نیاز بود از طریق آمارنامه‌های کشاورزی محاسبه و گردآوری شد. سپس با استفاده از روش ارزیابی شاخص ردپای آب به محاسبه ردپای آب محصولات کشاورزی محاسبه شد. یافته‌ها: نتایج بدست آمده نشان داد که در بخش تولیدات زراعی، مقدار محتوی ردپای آب، به مراتب بیش‌تر از تولیدات باغی می‌باشد. بالاترین میانگین ردپای آب مربوط به محصول گندم (2539 مترمکعب برتن) و پایین‌ترین میانگین ردپای آب مربوط به محصول سیب (477 مترمکعب بر تن) بوده است. در مقایسه متناظر محصولات بین شهرستان‌های مشترک در تولید، مشخص شد که از منظر شاخص ردپای آب برای محصولات زراعی خصوصاً گندم و جو، شهرستان‌های جنوبی و غربی استان یعنی شهرستان‌های ورامین و اسلامشهر نسبت به سایر شهرستان‌ها اولویت دارند. لکن برای محصولات باغی، شهرستان دماوند دارای اولویت است. نتیجه‌گیری: در تحقیق حاضر مصرف آب برای محصولات کشاورزی مورد بررسی قرار گرقت و با توجه به نتایج، حجم زیادی از منابع آب استان صرف تولید این محصولات می‌شود. در تمامی محصولات مورد مطالعه، ردپای آب سبز بیش از سایر اجزای ردپای آب بود که نشان دهنده اتکای تولید محصولات بر بارش باران و رطوبت خاک است و بخش اعظم آب آبیاری از دسترس گیاه در اثر تبخیر یا نفوذ خارج می‌شود. این درصورتی است که حجم زیادی از آب برای تأمین آب شرب استان خصوصاً شهر تهران مورد نیاز است که باید با اولویت‌بندی تولیدات، از منابع آب موجود حفاظت کرد. در مجموع بهتر است که در استان تهران تنها تولیدات محصولات باغی گسترش یابد و سایر محصولات زراعی از خارج مرزهای شهرستان تأمین شود.